ਫਿੱਲੌਰ ‘ਚ ਹੰਗਾਮਾ – ਨਗਨ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਗਲੀ ‘ਚ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗਾ ਨੌਜਵਾਨ ਮਹੰਤ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1469 ਨੂੰ ਤਲਵੰਡੀ (ਮੌਜੂਦਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਕਲਿਆਣ ਚੰਦ (ਮੇਹਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ) ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਬਾਲਕ ਨਾਨਕ ਜੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਝੁਕਾਅ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਕਿ ਧਰਮ ਮਤਲਬ ਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਜਾਂ ਰਸਮਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸੱਚੀ ਨੀਤ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੰਦੇਸ਼ ਸੀ —
“ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ ਸਤ ਨਾਮ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦ।”
ਇਸ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ, ਉਹ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ ਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ:
1. ਨਾਮ ਜਪਣਾ — ਰੱਬ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ।
2. ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ — ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣਾ।
3. ਵੰਡ ਛਕਣਾ — ਜੋ ਕੁਝ ਮਿਲੇ ਉਹ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਉਦਾਸੀਆਂ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੁਰਿਵਾਜਾਂ, ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਨਫਰਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ 28 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ “ਉਦਾਸੀਆਂ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ (1500–1506)
ਖੇਤਰ: ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ, ਅਸਾਮ, ਬੰਗਾਲ, ਓੜੀਸਾ
ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ: ਹਰਿਦੁਆਰ, ਕੁਰੁਕਸ਼ੇਤਰ, ਗਯਾ, ਜਗਨਨਾਥ ਪੂਰੀ, ਕਾਮਾਖਿਆ ਆਦਿ
ਉਦੇਸ਼: ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਭਾਵਨਾ ਦੱਸਣ ਲਈ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਗੰਗਾ ਵੱਲ ਪਾਣੀ ਸੁੱਟ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਾਣੀ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸੁੱਟ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ — ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਪਾਣੀ ਪਿਤਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਪਾਣੀ ਮੇਰੇ ਖੇਤਾਂ ਤੱਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਇਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ (1506–1513) ਖੇਤਰ: ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ: ਕੁਰਗ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ, ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ, ਮਦੁਰਾਈ, ਤ੍ਰਿਚਿਨਾਪਲੀ ਆਦਿ
ਉਦੇਸ਼: ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਕਿ ਸੱਚਾ ਧਰਮ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਤੱਕ ਗਏ ਤੇ ਉੱਥੇ “ਰਾਜਾ ਸ਼ਿਵਨਾਭ” ਨਾਲ ਮਿਲੇ ਜਿਸਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕੀਤਾ।
ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ (1514–1519) ਖੇਤਰ: ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ: ਕਾਬੁਲ, ਕਾਂਧਾਰ, ਤੁਰਕਸਤਾਨ, ਤਿਬਤ ਆਦਿ
ਉਦੇਸ਼: ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ। ਕਾਬੁਲ ਅਤੇ ਬਗ਼ਦਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਮੌਲਵੀਆਂ ਨਾਲ ਗਹਿਰੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਿਮਰਸ਼ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਕਿਹਾ।
ਚੌਥੀ ਉਦਾਸੀ (1521–1524) ਖੇਤਰ: ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ (ਅਰਬ, ਮੱਕਾ-ਮਦੀਨਾ)
ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ: ਮੱਕਾ, ਮਦੀਨਾ, ਬਗ਼ਦਾਦ, ਲਾਹੌਰ ਉਦੇਸ਼: ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰੱਬ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਨਹੀਂ ਵੱਸਦਾ, ਉਹ ਹਰ ਥਾਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਮੋੜਕੇ ਸੁੱਤੇ ਸਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ “ਤੂੰ ਪੈਰ ਕਿੱਥੇ ਰੱਖੇ?”, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ — “ਉਥੇ ਮੋੜ ਦੇ ਜਿਥੇ ਰੱਬ ਨਹੀਂ।”
ਇਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਅਤੇ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਇਕਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਅਤੇ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਓਣਾ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਖ਼ਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ) ਵਿਖੇ ਕਈ ਸਾਲ ਰਹਿ ਕੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਧਰਮ, ਜਾਤ ਤੇ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। 22 ਸਤੰਬਰ 1539 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਹਰ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਮਹੱਤਵ, ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਾਨਤਾ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼, ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਏਕਤਾ
ਮਿਹਨਤ, ਸੱਚਾਈ ਤੇ ਸਾਂਝੇਪਣ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਉਦਾਸੀਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਬੰਟਵਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇਆ।
ਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮੱਕੜ ਦੀ ਕਲਮ ਨਾਲ
